4857 sayılı İş Kanunu ile şartları belirlenen kıdem tazminatı, hem çalışanlar hem de işverenler için en çok merak edilen konulardan biri. Bu içeriğimizde kıdem tazminatı nedir? kıdem tazminatı nasıl hesaplanır? Sorularının cevaplarını sizler için araştırdık.
Kıdem Tazminatı Nedir?
Bir işyerinde çalışan kişinin iş akdine son verilmesi halinde, çalışana maddi güvence sağlayan ve her çalışma yılına karşılık yaklaşık 1 maaş ödeme yapılan bir tazminat türüdür. Kanuni olarak ödenmesi zorunlu olan kıdem tazminatının şartları 1475 sayılı İş Kanununda açıkça belirtilmiştir. Çalışanın kıdem tazminatı hak edebilmesi için aynı işyerinde en az 1 yıl süreyle çalışmış olması gerekmektedir.
Kıdem Tazminatı Kimlere Verilir?
İş Kanununda kıdem tazminatı için belirli şartlar öngörülmüştür. Buna göre;
1- 4857 Sayılı İş Kanununa Göre İşçi Olmak: 4857 sayılı İş Kanununa göre iş sözleşmesi ile bir işyerinde çalışan kişiye işçi denir. İş Kanununun 14. Maddesi, aşağıdaki iş ve meslek gruplarına dahil olan kişilerin yaptığı çalışmaları işçilik saymadığı için kıdem tazminatı alamamaktadır.
Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar,
50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde çalışanlar,
Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar,
Ev hizmetlerinde çalışanlar,
Çıraklar,
Sporcular,
Rehabilite edilenler,
Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’nun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar.
2- En az 1 Yıl Çalışma Şartı: İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için aynı işverenin işyerlerinde en az 1 yıl süreyle sürekli çalışması gerekmektedir. 1 yıldan daha az süreyle çalışan işçinin kıdem tazminatı alması mümkün olmamaktadır. İşçi, aynı işverenin farklı işyerlerinde veya şirketlerinde çalışsa dahi 1 yıllık sürenin hesaplanmasında bu çalışmalar göz önünde bulundurulmaktadır.
3- Haklı Fesih Şartı: İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için gerekli şartlardan biri de belirsiz süreli iş sözleşmesi olmalıdır. Belirli süreli iş sözleşmelerinde sözleşme bitiminde kıdem tazminatı talep edilememektedir. Ancak, belirli süreli iş sözleşmesindeki işin bitiminden önce işverenin haksız nedenlerle sözleşmeyi feshetmesi durumunda kıdem tazminatı hakkı doğmaktadır.
4- Sağlık Sebebi ile Fesih Halinde: İş sözleşmesine konu olan işin yapılması ve işin niteliğinden doğan bir nedenle işçinin sağlığı ve yaşamına tehdit haline gelirse, işçi iş akdini feshedebilir. İşçi sağlık nedeniyle iş akdini feshettiğini ispatlamak için tam teşekküllü bir hastaneden sağlık raporu almalıdır.
5- Alacakların Ödenmemesi Nedeniyle Fesih Halinde: İşçi, maaş veya diğer alacaklarının tamamını veya bir kısmını alamaması, sürekli olarak geç ödeme yapılması halinde haklı nedenle iş akdini feshedip kıdem tazminatı hakkı kazanabilir.
6- İşverenin İşçi Aleyhine Suç İşlemesi Halinde: İşveren tarafından hakaret, cinsel taciz, tehdit, mobbing gibi durumlara maruz bırakılan ya da iş arkadaşlarından bu davranışları gördüğü için işverenine bildirmesine rağmen işveren gerekli önlemleri almazsa, iş akdi feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılmaktadır.
7- Askerlik Hizmeti Halinde: Askerlik görevini yerine getirmek isteyen bir işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanabilir.
8- İş Koşullarında Esaslı Değişiklik Nedeniyle Haklı Fesih: Çalışma saatlerinin olağan dışı değiştirilmesi, çalışma konumundan uzak bir yere taşınması, nitelikli işçi iken düz işçi olarak çalıştırılması ya da mevcut pozisyonuna göre daha düşük pozisyonlu görevlerde çalıştırılması durumunda işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatı kazanabilir.
9- İşçinin Emekliliği Halinde: İşçinin yasal olarak emeklilik zamanı gelmişse kıdem tazminatına otomatik olarak hak kazanmaktadır.
10- Kadın İşçinin Evliliği Halinde: İş Kanununda sadece kadın işçiye özgü olarak, evlilik gerekçesiyle iş akdini feshederek kıdem tazminatı alma hakkı tanınmıştır. Kadın işçi, evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde iş akdini feshederek kıdem tazminatı alabilir.
11- İşçinin Ölümü Halinde: İşçinin herhangi bir şekilde ölmesi durumunda, mirasçıları kıdem tazminatı talebinde bulunabilir. İş kazası da olsa, iş kazasında %100 kusurlu da olsa kıdem tazminatı hakkı vardır.
12- Sendika Yöneticiliği Halinde: İşçi, sendika yöneticisi olduğu gerekçesiyle iş akdini askıya alabilir ve feshederek kıdem tazminatı alabilir. Bu görevin bitmesi veya görevin bırakılması halinde işveren, işçinin talebi durumunda 1 ay içinde eski işine uygun bir pozisyonda işçiyi çalıştırmak zorundadır.
Kıdem Tazminatı Kimlere Verilmez?
İş Kanununun 25. Maddesinde belirtilen şartlar dahilinde, işverenin haklı sebeplerle iş sözleşmesinin sona erdirilmesi dahilinde işçi kıdem tazminatı için hak talep edememektedir.
Bu hallerden bazıları; işçinin sadakat yükümlülüğüne aykırı davranışlar sergilemesi, işyerinde suç işlemesi, iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi, mazeretsiz olarak işyerine gelmemesi gibi durumlardır.
Ayrıca; Kıdem Tazminatı Kimlere Verilir? Başlığı altında sıralanan sebepler dahilinde istifa etmiş olan işçiler kıdem tazminatı alabilmektedir. Fakat, kendi rızasıyla işten ayrılan yani istifa eden işçiler kıdem tazminatı alamamaktadır.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı, işçinin kıdem yılı ve son alınan brüt maaşına göre hesaplanmaktadır. Son alınan brüt maaş tutarından damga vergisi kesildikten sonra kalan miktar toplam çalışma yılı ile çarpılarak kıdem tazminatı hesaplanabilir.
Kıdem tazminatı = Toplam Çalışılan Yıl * Son Brüt Maaş Tutarı
TÜRMOB Kıdem Tazminatı Hesaplama aracını kullanarak siz de kıdem tazminatı hesaplamasını yapabilirsiniz.
Kıdem Tazminatına Dahil Edilen Ücretler Nelerdir?
Çalışanların maaşına ek olarak aldıkları ödemeler kıdem tazminatına dahil edilmektedir. Bu ödemelerin süreklilik arz etmesi gerekir ve çalışana sağlanan bir menfaat niteliği taşımalıdır. Bu ücretler şu şekilde sıralanabilir;
- Yol ücreti
- Yemek ücreti
- Sürekli yapılan primler
- Yakacak yardımı
- Konut yardımı
- Çocuk yardımı
- Eğitim yardımı
- Gıda yardımı
- Sağlık yardımı
- Çocuk zammı
- İkramiye
- Giyim yardımı
Kıdem Tazminatına Dahil Edilmeyen Ücretler Nelerdir?
Bir defaya mahsus yapılan ödemeler genel olarak kıdem tazminatına dahil edilmemektedir. Örneğin; yıllık izinler için ödenen ücretler, doğum ve ölüm yardımları, fazla mesai ücretleri, tek seferlik ikramiyeler, teşvik ikramiyesi ve iş arama yardımı gibi ödemeler kıdem tazminatına dahil edilmemektedir.
